باورها و اعتقادات مغولان و تأثیر آن بر شیوه حکمرانی آنان در ایران

دوران مغول و تسلط آنان بر سرزمین خوارزمشاهیان از ادوار مهم تاریخ ایران است. خصوصیات مذهبی و باورهای اعتقادی مغولان از مباحث درخور تعمق می باشد، زیرا باورها و اندیشه های مذهبی از عناصر تعیین کننده در کسب مشروعیت، شیوه حکمرانی و روابط بین الملل هستند. مغولان از نظر اعتقادی پیرو آیین شمن و سنت های وابسته به این آیین بودند. بر اساس آنچه که در کتب تاریخ ادیان آمده است، آیین شمن در زمره ی ادیان ابتدایی قرارمی گیرد، بنابر این بسیاری از ویژگی هایی را که ادیان ابتدایی واجد آن هستند در این دین نیز یافت می شود. یعنی در این آیین جلوه هایی از فتیش پرستی، توتمیسم و آنیماپرستی نیز موجود است. بر اساس آیین شمن و سنت های مربوط به آن جادوگران، جایگاهی ویژه داشتند. اعتقادات مغولان در باب جادوگری و باور تأثیر جادو به گونه ای بود که با وجود حضور جادوگران و پیشگویان در دربار مغولان کسانی که مبادرت به جادوگری می نمودند، برای آنان مجازات هایی در نظر گرفته می شد. علاوه بر این عقاید مغولان بر مبنای آیین شمن به ماه و خورشید و ستارگان و نقش آنها در زندگی خویش باور داشته و مراسم خاصی را در این زمینه انجام می دادند. از بررسی تاریخ زندگی مغولان و دوران حاکمیت آنها در ایران می توان به کارکردهای مختلف آیین شمن در زندگی و ساختارهای سیاسی- اجتماعی مغولان پی برد. نمودهای آیین شمن از زندگی شخصی و خانوادگی و نوع نگاه آنان به زنان گرفته تا مبحث جهان شناسی و نگاهشان به هستی آشکار است. مغولان در بحث درمان و در حوزه ی پزشکی نیز از اعتقادات شمنیزم و سنت های فرهنگی خویش بهره برداری کرده و تأثیرات این سنت شمنیزم در طبابت، جراحی، در دوره ی تسلط آنان در ایران مشاهده می شود. به نظر می رسد دامنه ی این تأثیرات به برخی از علوم این دوره نیز کشیده شده باشد. چنان که در علم نجوم می توان رگه هایی از این تأثیرات را یافت. وضعیت علم نجوم در این دوره و تألیف آثار متهعد نجومی از این تأثیرگذاری حکایت می کند. در مراسم و تشریفات حکومت نیز می توان آثار این سنت را یافت. بخش مهمی از تأثیرات فرهنگ شمن در امور حکومتی، دیوان سالاری و امور قضایی قابل پیگیری است. در زمینه ی مسائل دیوانی و بویژه امور قضایی نقش قوانین یاسا و تأثیرات آن را نباید نادیده گرفت. در این پژوهش ضمن بازنمودن تأثیرات آیین شمن و سنت های مغولی در ساختارهای سیاسی- اجتماعی، فرهنگی ایران عصر مغول برخی از تحلیل های رایج در باب مغولان نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در این زمینه بر مبنای مفروض این نوشتار (تأثیر آیین شمن در ساختارهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی) تحلیل-هایی را که در باب سیاست های مغولان در ارتباط با تصوف مطرح شده یعنی رشد کمی تصوف در این دوره و گرایش ایلخانان مغول به تصوف را باید تحت تأثیر مایه های عرفانی موجود در فرهنگ شمنیزم دانست. در آثاری که تاکنون نوشته شده غالباً دلیل گرایش مغولان به تصوف فقدان پایگاه ملی و مذهبی ذکر شده است. اگرچه تأثیر این عامل قابل انکار نیست اما یکی از عوامل اثرگذار در اتخاذ این سیاست همانا تأثیر برخی از باورهای اعتقادی شمنی است. این یکی از دست آورد های مهم این پژوهش به شمارمی آید